Lav, yeryüzüne veya su altına volkanik patlamalar sonucu ulaşan, yüksek sıcaklıktaki erimiş kaya kütlesidir. Bu erimiş kaya kütlesi, çoğunlukla silikatlar, alüminyum oksit, demir oksit, magnezyum oksit, kalsiyum oksit ve diğer çeşitli minerallerden oluşur. Lav, yüzeye ulaştığında hızla soğumaya başlar ve katılaşarak çeşitli volkanik kayaçları oluşturur.
Lavin Temel Özellikleri
- Yüksek Sıcaklık: Lav, tipik olarak 700°C ile 1200°C arasında değişen sıcaklıklara sahiptir. Bu yüksek sıcaklık, lavın parlak kırmızı veya turuncu renkte görünmesine neden olur. Lavın tam sıcaklığı, bileşimine ve içerdiği gaz miktarına bağlı olarak değişir.
- Akışkanlık: Lavın akışkanlığı, silika içeriği, sıcaklığı ve içerdiği gaz miktarı gibi faktörlere bağlıdır. Silika içeriği yüksek olan lavlar (riyolitik ve andezitik lavlar) daha viskozdur (kıvamlıdır) ve yavaş akarlar. Silika içeriği düşük olan lavlar (bazaltik lavlar) ise daha akışkandır ve daha hızlı akabilirler.
- Bileşim: Lavın bileşimi, çıktığı volkanın konumuna ve altında yatan mantonun özelliklerine bağlıdır. En yaygın lav türleri bazalt, andezit ve riyolittir. Bazaltik lavlar genellikle okyanus tabanlarında ve sıcak noktalarda bulunur. Andezitik lavlar, kıta levhalarının dalma zonlarında yaygındır. Riyolitik lavlar ise genellikle kıta içi volkanlarda bulunur.
- Gaz İçeriği: Lav, çeşitli gazlar içerir. Bu gazlar arasında su buharı (H2O), karbondioksit (CO2), kükürt dioksit (SO2), hidrojen sülfür (H2S) ve diğer çeşitli gazlar bulunur. Lav yüzeye çıktığında, basıncın azalmasıyla birlikte bu gazlar serbest kalır ve volkanik patlamalara neden olabilir.
- Yoğunluk: Lavın yoğunluğu, bileşimine ve sıcaklığına bağlıdır. Tipik olarak, lavın yoğunluğu 2.7 g/cm³ ile 3.3 g/cm³ arasında değişir.
Lav Akış Türleri
- Pahoehoe Lav: Bu tür lav, pürüzsüz, dalgalı bir yüzeye sahiptir. Düşük viskoziteye sahip bazaltik lavlardan oluşur ve kolayca akar. Pahoehoe lav akıntıları, geniş alanları kaplayabilir ve karmaşık desenler oluşturabilir.
- Aa Lav: Bu tür lav, pürüzlü, keskin ve bloklu bir yüzeye sahiptir. Daha yüksek viskoziteye sahip lavlardan oluşur ve daha yavaş akar. Aa lav akıntıları, hareket ederken çıtırtılar ve gıcırtılar çıkarır.
- Blok Lav: Bu tür lav, büyük, köşeli bloklardan oluşur. Yüksek viskoziteye sahip andezitik veya riyolitik lavlardan oluşur ve çok yavaş akar.
- Yastık Lav: Bu tür lav, su altında meydana gelen volkanik patlamalar sonucu oluşur. Lav, suyla temas ettiğinde hızla soğur ve yastık şeklini alır. Yastık lavlar, genellikle okyanus tabanlarında ve su altı volkanlarında bulunur.
Lavın Oluşturduğu Volkanik Yapılar
- Koniler: Lav akıntıları ve diğer volkanik malzemelerin birikmesiyle oluşan konik şeklindeki yapılar. Koniler, bazaltik lav akıntılarından oluşabileceği gibi, daha viskoz lavların birikmesiyle de oluşabilir.
- Kalkan Volkanları: Geniş, yassı, kalkan şeklindeki volkanlar. Düşük viskoziteye sahip bazaltik lavların uzun süre boyunca akmasıyla oluşur. Hawaii adalarındaki volkanlar, kalkan volkanlarına örnektir.
- Tabakalı Volkanlar (Stratovolkanlar): Dik yamaçlı, konik şeklindeki volkanlar. Lav akıntıları, kül, cüruf ve diğer volkanik malzemelerin katmanlar halinde birikmesiyle oluşur. Stratovolkanlar, genellikle patlayıcı patlamalarla ilişkilidir.
- Kalderalar: Volkanik patlama veya çökme sonucu oluşan geniş, krater benzeri çukurlar. Kalderalar, büyük miktarda magma boşaldıktan sonra volkanik koninin çökmesiyle oluşabilir.
Lavın Etkileri
- Yıkıcı Etkiler: Lav akıntıları, önüne çıkan her şeyi yakıp kül edebilir. Evler, bitki örtüsü ve diğer yapılar lav akıntıları tarafından yok edilebilir. Volkanik patlamalar sırasında atmosfere salınan gazlar, zehirli olabilir ve solunum problemlerine yol açabilir.
- Yapıcı Etkiler: Lav, soğuduktan sonra verimli topraklar oluşturabilir. Volkanik topraklar, mineraller açısından zengindir ve tarım için çok uygundur. Volkanik aktivite, yeni kara parçalarının oluşmasına da katkıda bulunabilir. Örneğin, Hawaii adaları, volkanik aktivite sonucu oluşmuştur.
- Jeotermal Enerji: Volkanik bölgelerde, yeraltı suları ısınarak jeotermal enerji kaynağı oluşturabilir. Jeotermal enerji, elektrik üretimi ve ısıtma gibi çeşitli amaçlar için kullanılabilir.
Ek Bilgiler
- Lavın sıcaklığı ve akışkanlığı, içerdiği silika miktarıyla ters orantılıdır. Silika miktarı arttıkça, lav daha viskoz hale gelir ve daha yavaş akar.
- Lavın bileşimi, çıktığı magma kaynağının bileşimini yansıtır. Magma, yerkabuğunun altında bulunan erimiş kaya kütlesidir.
- Lavın soğuması ve katılaşmasıyla oluşan kayaçlara ekstrüzif kayaçlar veya volkanik kayaçlar denir. Bazalt, andezit ve riyolit, en yaygın volkanik kayaç türleridir.
- Volkanik aktivite, Dünya’nın jeolojik süreçlerinin önemli bir parçasıdır ve gezegenin evrimi üzerinde önemli bir rol oynamıştır.