Gün İçi Piyasa (GİP), elektrik enerjisinin piyasa koşullarında işlem gördüğü, gün öncesi piyasası (GÖP) sonrasında ve gerçek zamanlı dengeleme öncesinde faaliyet gösteren bir elektrik piyasasıdır. GİP, gün öncesi piyasasında (GÖP) değerlendirilemeyen veya sonradan ortaya çıkan arz ve talep değişikliklerine yanıt vermek amacıyla tasarlanmıştır. Bu piyasa, enerji üreticileri ve tüketicileri için esneklik sağlayarak, gerçek zamanlı enerji dengesini daha etkin bir şekilde yönetmelerine olanak tanır.
Gün İçi Piyasanın Temel Özellikleri
- Zaman Çerçevesi: GİP, gün öncesi piyasasının kapanışından sonra başlar ve gerçek zamanlı dengeleme mekanizmalarına geçiş yapılmadan önce sona erer. Bu, katılımcılara gün içerisinde meydana gelen değişikliklere uyum sağlama fırsatı sunar.
- Amaç: GİP’in temel amacı, gün öncesi piyasasında (GÖP) oluşan dengesizlikleri gidermek, üretim ve tüketim planlarını güncel verilere göre ayarlamak ve sistem güvenilirliğini artırmaktır.
- Katılımcılar: GİP’e üretim şirketleri, dağıtım şirketleri, toptan satış şirketleri ve büyük tüketiciler katılabilir. Katılımcılar, arz ve talep durumlarına göre alım veya satım teklifleri verebilirler.
- İşleyiş Mekanizması: GİP, genellikle sürekli ticaret veya seans bazlı bir modelde işler. Sürekli ticarette, alım ve satım teklifleri sürekli olarak eşleştirilir ve işlemler anında gerçekleşir. Seans bazlı modelde ise belirli zaman aralıklarında müzayedeler düzenlenir ve teklifler bu müzayedelerde eşleştirilir.
- Fiyatlandırma: GİP’te oluşan fiyatlar, arz ve talep dengesine göre belirlenir. Fiyatlar, gerçek zamanlı enerji maliyetlerini yansıtarak, katılımcılara piyasa sinyalleri gönderir ve kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasını teşvik eder.
- Şeffaflık: GİP, şeffaf bir şekilde işler ve piyasa verileri katılımcılarla düzenli olarak paylaşılır. Bu, katılımcıların bilgilendirilmiş kararlar almasına ve piyasa dinamiklerini daha iyi anlamasına yardımcı olur.
- Düzenleme ve Denetleme: GİP, genellikle bağımsız bir sistem operatörü veya piyasa işletmecisi tarafından yönetilir ve enerji düzenleme kurumları tarafından denetlenir. Bu, piyasanın adil ve rekabetçi bir şekilde işlemesini sağlar.
Gün İçi Piyasanın Önemi
- Esneklik ve Güvenilirlik: GİP, elektrik sistemine daha fazla esneklik kazandırarak, yenilenebilir enerji kaynaklarının entegrasyonunu kolaylaştırır ve sistem güvenilirliğini artırır.
- Verimlilik: GİP, arz ve talep arasındaki dengesizlikleri gidererek, enerji kaynaklarının verimli bir şekilde kullanılmasını sağlar ve piyasa katılımcılarının maliyetlerini düşürür.
- Piyasa Derinliği: GİP, piyasaya likidite sağlayarak, fiyatların daha doğru bir şekilde oluşmasına ve risklerin yönetilmesine yardımcı olur.
- Yatırım Teşviki: GİP, piyasa katılımcılarına daha fazla gelir fırsatı sunarak, enerji sektörüne yatırımları teşvik eder ve inovasyonu destekler.
- Dengeleme Maliyetlerinin Azaltılması: GİP sayesinde dengeleme güç piyasasına olan ihtiyaç azalır, bu da sistem operatörünün dengeleme maliyetlerini düşürür.
Gün İçi Piyasanın Kullanım Alanları
- Yenilenebilir Enerji Entegrasyonu: Güneş ve rüzgar enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının üretimindeki dalgalanmaları dengelemek için kullanılır.
- Üretim Planlaması: Üretim şirketlerinin üretim planlarını gerçek zamanlı verilere göre ayarlamalarına olanak tanır.
- Tüketim Yönetimi: Büyük tüketicilerin tüketimlerini piyasa fiyatlarına göre optimize etmelerini sağlar.
- Ticaret Stratejileri: Enerji ticaret şirketlerinin alım ve satım stratejilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
- Dengeleme Hizmetleri: Dengeleme hizmetleri sağlayan şirketlerin tekliflerini güncel piyasa koşullarına göre ayarlamalarına imkan verir.
Gün İçi Piyasası ve Gün Öncesi Piyasası Arasındaki Fark
- Zamanlama: Gün öncesi piyasası (GÖP), bir sonraki gün için enerji alışverişini planlarken, Gün İçi Piyasası (GİP) aynı gün içinde gerçekleşen değişikliklere uyum sağlamak için kullanılır.
- Amaç: GÖP, temel olarak bir gün öncesinden arz ve talebi dengelemeyi hedeflerken, GİP, GÖP’te oluşan dengesizlikleri gidermek ve gerçek zamanlı enerji ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kullanılır.
- Esneklik: GİP, GÖP’e göre daha fazla esneklik sunar, çünkü gün içerisinde meydana gelen beklenmedik olaylara veya üretim/tüketim değişikliklerine daha hızlı yanıt verebilir.
Ek Bilgiler
- Gün İçi Piyasası, bazı ülkelerde “”Intraday Market”” olarak da adlandırılır.
- GİP’te işlem gören enerji miktarı ve fiyatlar, piyasa koşullarına ve katılımcıların davranışlarına bağlı olarak değişir.
- Gün İçi Piyasasının etkinliği, piyasa tasarımı, düzenlemeler ve teknolojik altyapı gibi faktörlerden etkilenir.
- GİP, elektrik piyasalarının giderek daha önemli bir parçası haline gelmektedir ve yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaşmasıyla birlikte önemi daha da artacaktır.
- GİP’te yapılan işlemler genellikle uzlaştırma süreçlerine tabidir, bu süreçler piyasa kurallarına uygunluğu ve finansal yükümlülüklerin yerine getirilmesini sağlar.